Episkopat Polski z pierwszej polowy XX wieku

W prezentowanym tekście ks. prof. Józef Umiński przedstawił sylwetki 67 polskich biskupów, 4 nuncjuszy apostolskich i 3 audytorów nuncjatury w Warszawie i jak sam zaznaczył na wstępie „Rzeczy tu zawarte podaję wyłącznie z pamięci, bez jakichkolwiek znajdujących się w tej chwili pod ręką danych pisemnych lub drukowanych, i według tego, jak mi się w umyśle na podstawie zdobytych różnymi drogami dawniej wiadomości (niekiedy nawet zwykłych plotek, bo i to ma swoje znaczenie) w ciągu lat kilku czy kilkudziesięciu zarysowały”. Nie jest to zatem tekst stricte naukowy, bo nie taki był zamysł autora, ale subiektywna charakterystyka członków polskiego episkopatu z pierwszej połowy XX w. Należy podkreślić, że autor osobiście znał wielu opisywanych duchownych.

Przedkładany czytelnikowi tekst to wyjątkowe i niezwykle ciekawe źródło historyczne. Nie jest to wprawdzie zobiektywizowany zapis faktów, ale osobista, więc obarczona dużą dozą subiektywizmu, ocena członków polskiego episkopatu z pierwszej połowy XX w. Na hierarchów kościelnych możemy spojrzeć oczami zasłużonego badacza historii Kościoła katolickiego w Polsce i „wieloletniego wychowawcy kleru”, poznając przy tym jego osobowość i poglądy. Naszym zdaniem należy docenić szczerość świadectwa ks. prof. J. Umińskiego. Jego stosunek do episkopatu nie jest bałwochwalczy, a dostojników kościelnych nie idealizuje, lecz pokazuje ich z zaletami i wadami, które posiadają zarówno duchowni, jak i świeccy.
Ze Wstępu