Jedno z podstawowych dzieł Spinozy. Zawarta w pracy koncepcja moralności jest oparta na materialistycznym pojmowaniu człowieka jako części przyrody. Człowiek jest tu przedstawiony jako integralny element natury, który swą przestrzeń "kulturową" (i także moralną) powinien budować zgodnie z jej prawami. Wszyscy podlegamy logicznym, racjonalnie poznawalnym prawidłowościom, lecz jako istoty racjonalne także sami tworzymy zasady i prawa, którym podporządkowujemy się w życiu społecznym.

Spinoza był jednym z pierwszych, którzy dostrzegli iluzoryczność naszego poczucia wolności i wolnej woli. Człowiek może wybierać tylko w ramach dostępnych możliwości: nie zawsze też czyni to świadomie. Procesy intyicyjne, podświadome, niewyartykułowane w refleksji są dowodem na to, że rozumność wykracza poza pojęcie racjonalizmu, którym posługuje się humanistyka.