Filmowe obrazy szkoły Pomiędzy ideologią, edukacją a wychowaniem

Problemy edukacji i wychowania budzą nieustanne zainteresowanie filmowców, w ponad stuletniej historii kina przestrzeń szkoły była wielokrotnie wykorzystywana jako nośnik różnorodnych znaczeń. Filmy, których akcja rozgrywa się w szkole wpisują się w społeczną historię kina, jego recepcji i związków z rzeczywistością społeczną. Tematyka szkolna w kinie często jest pretekstem do rozważań ideologicznych, do poruszania problemów społecznych i politycznych, o których nie chce się, lub nie wolno, z różnych przyczyn, mówić wprost. W filmach o szkole można odnaleźć jawny bądź ukryty wyraz światopoglądu twórców, którzy w formie artystycznej lub popularnej wypowiedzi filmowej wyrażają swój krytyczny stosunek do zideologizowanej rzeczywistości szkolnej. Filmy te stanowią zatem swoistą kontestację edukacji i wychowania w szkole, reprezentującej instytucję państwa, objawiającą się przez filmowe przedstawienia różnych form oporu, odporu i nieposłuszeństwa obywatelskiego.

Przedmiotem badań zawartych w książce są wybrane fabularne filmy aktorskie (z pominięciem filmów dokumentalnych i animowanych) zrealizowane w Polsce i innych krajach Europy, Stanach Zjednoczonych i Australii (ze względu na europejskie i północno-amerykańskie korzenie) w latach 1931-2009. Wybór filmów uwarunkowany jest celem poszukiwań badawczych, analizie poddano zatem przede wszystkim klasyczne oraz cieszące się popularnością i uznaniem krytyki bądź publiczności filmy, w których dodatkowo odnaleźć można ideologiczne i pedagogiczne odwołania. Wiele, zwłaszcza starszych filmów, to uznane dzieła światowej kinematografii [np. Pała ze sprawowania (Zero de conduite) Jeana Vigo z 1933 roku, Czterysta batów (Les quatre cents coups) François Truffauta z 1959, Niepokoje wychowanka Törlessa (Der Junge Törless) Volkera Schlöndorffa z 1966]; przywołane zostały również filmy współczesne [m.in. Klasa (Entre les Murs) Laurenta Centeta, Nasza klasa (Klass) Ilmara Raaga z 2007 roku, Fala (Die Welle) Denisa Gansela z roku 2008], które nie posiadają takiego statusu, jednakże są ważne ze względu na zakres społecznego oddziaływania.

Charakter interpretacji filmowych uwarunkowany został przyjętymi założeniami metodologicznymi z kręgu krytyki ideologicznej w myśli filmowej oraz wybranymi dwudziestowiecznymi teoriami i nurtami wychowania oraz ideologiami edukacyjnymi. Refleksje teoretyczne obecne w pierwszej części książki stanowią niezbędne wsparcie do kontekstualizacji wyróżnionych w filmach problemów ideologicznych, edukacyjnych i wychowawczych.