Konflikty o dziesięciny w dawnej Rzeczypospolitej. Aspekty prawne i społeczne na przykładzie parafii

Celem niniejszego opracowania jest ustalenie, jak przebiegały procesy o dziesięciny należne kościołowi kobylińskiemu z gruntów należących do szlachty (także nielicznych uprawianych przez poddanych), a prowadzone przez plebana w sądach szlacheckich: ziemskim, grodzkim, Trybunale Koronnym. Wypada zaznaczyć, że na przełomie XVI i XVII w. nie było bynajmniej jasne, które sądy pozostają właściwe dla rozpoznawania tego rodzaju spraw, a zainteresowane strony wyrażały zróżnicowane sądy w tej materii. Wydaje się zresztą, że główną osią sporów o dziesięciny było dążenie szlachty do wyjęcia ich spod kognicji sądów kościelnych, a następnie utrwalenia w ich przypadku właściwości sądów szlacheckich. Niezależnie od tych tendencji pozostaje faktem, że ksiądz Mikołaj Makowski wydawał przeciwko swym parafianom pozwy o dziesięciny nie do konsystorza diecezji łuckiej, tylko do ziemstwa albo grodu. Naturalnie nie mogło być to zjawisko przypadkowe.
Osobnym problemem badawczym są realcje między prawem świeckim a kanonicznym w zakresie dziesięcin, a zwłaszcza pytania o unornowanie tej kwestii w konstytucji o compositio inter status z 1635 r. oraz jej późniejsze stosowania. Choć udzielenie wyczerpującej odpowiedzi wymaga odrębnych badań, niemniej jednak spróbujemy w niniejszej pracy przynajmniej dokonać analizy tego aktu i postawić pewne hipotezy w zakresie jego stosowania.
(ze Wstępu)