Filmowa adaptacja „Dziadów" Adama Mickiewicza. Oprócz podjęcia wątków literackich, na czele z ideami romantycznymi i walką narodowowyzwoleńczą z rosyjskim zaborcą, reżyser wkomponował w strukturę filmu motywy związane z XX-wieczną historią Polski: czasami II wojny światowej oraz powojennymi (panorama Warszawy z Pałacem Kultury i Nauki, tłumy Polaków podczas spotkania z papieżem Janem Pawłem II).

Okolice Wilna. W przeddzień Święta Zmarłych i prastarego, nocnego obrzędu Dziadów, w rodzinnym, zrujnowanym dworku zjawia się widmo Poety. Powrócił w strony swojej młodości, by raz jeszcze przeżyć wspomnienie romantycznej miłości do Maryli i dramatyczne wydarzenia związane z grupą wileńskich konspiratorów-patriotów. Na cmentarzu Guślarz rozpoczyna obrzęd Dziadów. W tłum wieśniaków, ludzi z różnych epok, wmieszał się Gustaw. Przychodzą kolejne zjawy: Pan, Dziewczyna, Dzieci... W mieście kozacki patrol dokonuje aresztowań młodych spiskowców. Poeta odwiedza chatkę Księdza, wspominając przy nim swą miłość do Maryli. Ksiądz rozpoznaje w przybyszu Gustawa - swego przybranego syna. Na Zamek Królewski w Warszawie zajeżdżają w powozach goście nowego Senatora. W celi wileńskiego więzienia Gustaw przeistacza się w Konrada. Świadkiem tej metamorfozy jest milcząca zjawa Poety. Pijany Senator śni swój koszmarny sen, w którym jawi mu się Imperator i diabły walczące o jego duszę. Wigilia w więzieniu wileńskim. Z cel wychodzą polscy patrioci: Żegota, Sobolewski, Jakub, Frejend i udają się wszyscy do celi Konrada. Salon w Zamku Warszawskim - miejsce spotkań urzędników, literatów, wojskowych i dam do towarzystwa. Na uboczu stoi grupka młodych Polaków zajętych patriotyczną dyskusją. Przy stolikach toczy się rozmowa o ostatnim balu u Nowosilcowa i nowinkach towarzyskich. Przybysz z Litwy opowiada historię wieloletniego więzienia Cichockiego. W drzwiach salonu zjawia się Poeta - przysłuchuje się opowieści o martyrologii Cichockiego. Cela Konrada. Jankowski śpiewa bluźnierczą pieśń. Więźniowie rozmawiają o poczynaniach Nowosilcowa na Litwie i swoich szansach podczas śledztwa. Jan Sobolewski opowiada o wyjeździe kolejnej partii kibitek wywożących ich kolegów na Sybir. Pozostawiony w samotności przez towarzyszy, Konrad rozpoczyna Wielką Improwizację. W celi pojawia się Poeta i podejmuje wątek Improwizacji. Słowom monologu rzucającego wyzwanie Bogu towarzyszą obrazy współczesnych, masowych zgromadzeń Polaków, sceny martyrologii i heroizmu Narodu podczas II wojny światowej. Do zemdlonego Konrada przychodzi Ksiądz Piotr z Kapralem. Ksiądz zaczyna odprawiać egzorcyzmy. Ksiądz Piotr ze swojej celi spogląda na warszawski Pałac Kultury. Rozpoczyna swą modlitwę do Boga o zaprzestanie rzezi polskich dzieci. W różnych miejscach kraju pojawia się symboliczna postać Pielgrzyma-Poety. Pani Rollison stara się o audiencję u Senatora Nowosilcowa w sprawie zwolnienia jej jedynego syna. Kobiecie towarzyszy Ksiądz Piotr, którego - po cynicznym odprawieniu Pani Rollison - Senator przesłuchuje. Bity i znieważony. Piotr prorokuje rychłą śmierć Doktora i Pelikana. Śmierć młodego Rollisona w Klasztorze Dominikanów. Bal u Senatora. Wincenty Pol i Bestużew dyskutują o sensie zabójstwa Senatora. Doktor ginie od uderzenia pioruna. Piotr spotyka Konrada prowadzonego na przesłuchanie i daje wskazówki, jak żyć na zesłaniu. Na cmentarzu uroczystość Dziadów zbliża się do końca. Uczestnicy wychodzą o wschodzie słońca; równiną sunie sznur kibitek wiozących zesłańców na Sybir. Jedna z nich wiezie Konrada, przy następnym nawrocie - Poetę ze śladami kuli na czole.