Możliwość rozumu Ćwiczenia z metafizyki

Metafizyka docieka własności świata. W ich poszukiwaniu wychodzi od faktów, które mówią coś ważnego o świecie jako całości. Nie jest ona pod tym względem czymś unikalnym: w podobny sposób postępuje choćby fizyka teoretyczna. O specyfice metafizyki decyduje natomiast rodzaj owych faktów i poszukiwanych własności. Podstawowym faktem metafizycznym jest istnienie w świecie istot zdolnych do racjonalnego poznania i działania, istnienie rozumu. Dlaczego jest to fakt metafizycznie znaczący, co ważnego mówi on o świecie jako całości? Otóż fakt ten pokazuje maksimum tego, na co stać świat, w tej mierze, w jakiej jest on nam znany, rozumność bowiem to najbardziej złożony i subtelny z fenomenów, o których istnieniu wiemy. Sformułowanie to wskazuje zarazem na istotną granicę poznania metafizycznego (podobnie jak każdego innego): może ono wychodzić jedynie od takich faktów, które znamy, a ponieważ znamy zawsze tylko ich znikomy wycinek, jest co najmniej prawdopodobne, że wśród nieprzebranej ich mnogości wypełniającej wszystkie obszary przestrzeni i czasu znajdują się takie, które pod względem swej złożoności i subtelności znacznie przewyższają te, które znamy. Innymi słowy: być może istnieje w świecie coś bardziej znaczącego metafizycznie niż rozum. Takie przypuszczenie to jednak zdecydowanie zbyt mało, by posłużyć mogło za punkt wyjścia jakichś obiecujących dociekań. Metafizyka - w tej mierze, w jakiej chce być przedsięwzięciem racjonalnym - musi trzymać się faktów.