Konterfekty zwielokrotnione

W książce zaprezentowano portrety Stanisława Konarskiego, zakonnika pijara, znaczącego statysty XVIII stulecia. Ze względu na swe zasługi bywał on w ciągu minionych 250 lat niejednokrotnie uwieczniany z wykorzystaniem technik: rysunkowych, malarskich, graficznych czy rzeźbiarskich. Nigdy dotąd nie próbowano jednak zebrać tych podobizn i przebadać jako określonego zbioru. Obfitość konterfektów powinna umożliwiać poznanie wizerunku duchownego, ale wraz z narastającą liczbą przedstawień obraz jego fizjonomii i sylwetki zdaje się zacierać. Zamiast przybliżenia, raczej się oddala, pozostawiając rozmaite wątpliwości.

Cel podejmowanych badań był więc następujący: zgromadzić jak najszerszy zasób zachowanych portretów Konarskiego, następnie poddać je analizie, pozwalającej wskazać dzieła oryginalne, pierwsze, które powstały za jego życia lub krótko po śmierci, a tworzone były przez artystów, mających okazję poznać go osobiście. To właśnie te prace winny stanowić podstawę do refleksji nad rzeczywistym wyglądem pijara, przy niezbędnym w tym przypadku uwzględnieniu rozmaitych konwencji portretowych, wykazujących niekiedy skrajnie odmienne dążenia, w kierunku bądź to weryzmu, bądź to idealizacji modela.

Natomiast wszystkie późniejsze podobizny Konarskiego, których autorzy mogli polegać już wyłącznie na konterfektach pozostawionych przez poprzedników, należało rozważyć właśnie jako problem naśladowania określonych wzorów, dróg ich przejmowania i sposobów powielania. Wzorów odtwarzanych ze zróżnicowaną wnikliwością i z różnym stopniem artystycznych uzdolnień, co niejednokrotnie prowadziło do coraz większych uogólnień, przekształcających portret indywidualny w wyzbyty wierności i dosłowności wizerunek „uniwersalny” – zakonnika doskonałego, pełnego wiary i wiedzy, ucieleśniającego najwyższe wartości.