Opus postumum Immanuela Kanta

Pomimo że Opus postumum stanowi bez wątpienia próbę przebudowy wcześniejszej, zwłaszcza przedkrytycznej koncepcji filozoficznej, po części pod wpływem rozwoju nauk, to jednak nie jest „tylko” kompendium wiedzy o późnej Kantowskiej filozofii przyrody. Nie jest więc po prostu łatwym w użyciu zbiorem odpowiedzi na pytania, na które filozof nie zdołał odpowiedzieć w pismach wcześniejszych. Byłoby naiwnością przypuszczać, że przez dziesięciolecia poszukiwane rozwiązania sędziwy filozof odkrył nagle u schyłku życia. Jednak nawet jeśli z powodów merytorycznych Opus postumum wydaje się niekiedy rozczarowujące, niekwestionowana wartość tego manuskryptu polega na tym, że stanowi on bogate źródło wiadomości o sposobie pracy wielkiego filozofa. Notatki do nieukończonego dzieła można więc traktować również jako „stenogram” dokumentujący żmudny proces odkrywania i formułowania nowej koncepcji.