Książka jest kontynuacją cyklu Polskie pogranicza w procesie przemian i podobnie jak poprzednie tomy zawiera teksty autorów reprezentujących prawie wszystkie ważniejsze ośrodki na co dzień zajmujące się badaniem pograniczy. Podjęli oni kwestie skupiające uwagę socjologii pogranicza, takie jak: teoria pogranicza, sąsiedztwa narodowe, tożsamość i przestępczość na pograniczach, propagowanie i praktykowanie transgraniczności, współpraca i rywalizacja gospodarcza na pograniczach, sprawy mniejszościowe czy społeczne problemy południowego, wschodniego i zachodniego pogranicza Polski. Procesy występujące na polskich pograniczach analizują też badacze z zagranicy (teksty tłumaczone), szczególnie liczni są przedstawiciele niemieckich ośrodków naukowych. Dla zaspokojenia oczekiwań znawców problematyki w książce zamieszczono spisy treści z poprzednich tomów Polskich pograniczy w procesie przemian.
Problematykę tomu należy postrzegać w świetle podobnych publikacji, między innymi kolejnych roczników pisma „Pogranicze. Studia Społeczne” oraz książki z monograficznej serii Transgraniczność w perspektywie socjologicznej. Rozważania i analizy zawarte w IV tomie Polskich pograniczy w procesie przemian świadczą o tym, że socjologowie pogranicza i przedstawiciele pokrewnych subdyscyplin starają się sprostać wyzwaniom będącym konsekwencjami otwartych granic, masowych migracji, rywalizacji nacjonalizmów i prób stanowienia transgranicznego ładu.