Wiersze o śmierci

Wiersze o śmierci Jana Brzechwy to kolejna (po Wierszach politycznych oraz Wierszach miłosnych) edycja krytyczna jego twórczości dla dorosłych. Wyłonione one zostały z większości tomów poetyckich tego autora. Są to: Oblicza zmyślone (1926), Talizmany (1929), Trzeci krąg (1932), Piołun i obłok (1935), Imię wielkości (1935), Strofy o planie sześcioletnim (1951), Cięte bańki (1952), Wiersze wybrane (1955), Liryka mego życia (1968) oraz „Skamander” z 1935 i 1937 roku.
Ostatni tom Brzechwy, Liryka mego życia, ma interesujący układ, odwrotnie chronologiczny. Rozpoczynają go liryki pisane przed śmiercią, kończą wiersze młodzieńcze. Tym samym czytelnik rozpoczyna lekturę od „ostatniego słowa” – tekstów, które traktować można jako próbę rozrachunku i poetyckiego testamentu. Wiersze powstawały w czasie, kiedy autor chorował na serce.
Brzechwa traktuje śmierć jako fenomen życia, poetyckie wyznania nie są zatem wypełnione cierpieniem i dezynwolturą. Przeciwnie: smutek odchodzenia przekuwa się w liryczny uśmiech i pełne czułości wspomnienia. Brzechwa nie monumentalizuje śmierci, pisze o niej ironicznie i dowcipnie. Testament poetycki nie pomieścił moralnego przesłania, a jedynie krótkie, żartobliwe dyspozycje, dotyczące ceremonii pogrzebowej. Brzechwy nie zajmuje także zagadnienie „życia po życiu” w aspekcie innym niż przetrwanie w pamięci czytelniczej czy też we wspomnieniach ukochanej.
To, jaki obraz śmierci wyłania się z liryków Brzechwy, zależy w dużym stopniu od horyzontu aksjologicznego spotkania z nią. Jego umiłowanie poezji oraz Husserlowski ogląd ciała, a zatem i jego przemijania, widzianego jako część przyrody, są tu kluczowe i pokazują aksjologiczne ego autora, na tle którego wyłania się motyw exegi monumentum. Twórczy spadek, utrwalony na wieki, pomaga poecie zracjonalizować śmierć i przyjąć ją.

---