W tradycji kolumbijsko-brazylijskiej Amazonii odnajdujemy jeden z najstarszych przedhiszpańskich przekazów literackich, niekiedy porównywany ze świadectwem Popol Vuh. Jest to amazoński mit o Yurupary, mitycznym herosie, znanym, wedle tradycji, szczepom zamieszkującym dzisiejsze ziemie Kolumbii oraz Brazylii.
Legenda o Yurupary przynosi podobne wspomnienia tradycji jak opowieści związane z życiem i działalnością Quetzalcóatla, co świadczyć może o ich wspólnym rodowodzie. Wpisana jednak w amazońską rzeczywistość jest przede wszystkim wyrazem pragnień nowego życia dla mieszkańców lasów i gór. Yurupary jest zbawcą i przywódcą, tym, który ustanowił prawa, dzięki którym życie społeczności stało się uporządkowane i podporządkowane naturze. Dał szansę młodym, ustanawiając rytuał inicjacji, któremu przewodził specjalnie wyznaczony payé. Wreszcie wyruszył w poszukiwanie tego, co nie wypowiedziane i tajemnicze, a czego brakuje wszystkim w ich obecności na ziemi. Szczególne znaczenie miało ustanowienie obrzędów upamiętniających minione czasy, przodków plemienia i czasy stworzenia świata, symbolicznie odwzorowywanego w procesie inicjacji. Lecz wszystkie obrzędy miały pokreślony przebieg, kolejność i czas, w jakim można było je sprawować.