Komentarz do Księgi o przyczynach

Komentarz Tomasza z Akwinu do Liber de causis (Księgi o przyczynach) to na pozór typowy wytwór średniowiecznej tradycji komentowania tekstów. Typowość ta jednak w tym wypadku jest wyjątkowo skomplikowana, dziełko bowiem, którego polski przekład trafia po raz pierwszy do Czytelnika, ma niezwykłą, wielowarstwową genezę.
Księga o przyczynach uznawana była przez stulecia za dzieło Arystotelesa, swoiste podsumowanie Metafizyki. Tomasz jednak odkrył, że były to raczej wypisy z Elementów teologii neoplatonika Proklosa, opatrzone arabskim komentarzem. Wokół problemu autorstwa Liber de causis narosła ogromna literatura, potęgując efekt komentarza do komentarza do komentarza, którym jest tekst Tomasza.
Dzięki tej złożonej genezie i konstrukcji powstało dzieło wyjątkowe pod względem filozoficznym. Przedmiotem analizy jest tu esse, którego rozumienie i przekład są dość problematyczne – bywa tłumaczone jako bytowanie, istnienie lub byt. Czytelnik jest świadkiem, jak Tomasz buduje swoją własną teorię bytu na przecięciu wielu dyskursów. Zderza się tu tradycja Platona i Arystotelesa, spotykają się elementy sobie obce, a nawet wrogie: idee arystotelesowskie, chrześcijańskie, monoteistyczne z neoplatońskimi, pogańskimi, politeistycznymi, a także z arabskimi. Łączą się różne czasy – klasyczny okres helleński, schyłkowa faza filozofii greckiej, stulecia średniowiecza. Na tym bogatym podłożu Tomasz z Akwinu wypracowuje swoją metafizykę bytu.

Tomasz z Akwinu (1225–1274), wybitny filozof chrześcijański i uczony dominikanin, zaliczany do Doktorów Kościoła katolickiego. Początkowo potępiony, został w końcu kanonizowany, a w roku 1879 w encyklice Aeterni Patris jego filozofia została uznana za oficjalną filozofię Kościoła katolickiego. Wykładał w Paryżu, Florencji i Neapolu. Zajmował się także naukami przyrodniczymi.