Książka stanowi pierwszą próbę ukazania odwiecznego w Rosji przywiązania do idei i praktyk autorytarnych. Autokracja była koncepcją kształtującą polityczną historię Rosji i w niej dominującą. Richard Pipes rozważa, dlaczego rosyjscy myśliciele, mężowie stanu i publicyści zawsze twierdzili, że Rosja może być sobą, tylko pod ustrojem autorytarnym.

Poczynając od wnikliwej analizy początków rosyjskiej państwowości w średniowieczu, gdy państwo wzrastało jako dominium książęce, Rosyjski konserwatyzm i jego krytycy zawiera mistrzowską prezentację głównych rosyjskich myślicieli i przedstawia w jaki sposób konserwatyzm stał się najważniejszym intelektualnym dziedzictwem Rosji. Pipes analizuje realia geograficzne, historyczne, polityczne, militarne i społeczne Rosyjskiego Imperium. Władcy Rosji i jej opiniotwórczy liderzy byli przekonani, że decentralizacja politycznej władzy nieuchronnie doprowadzi do rozpadu kraju.


„Konserwatyzm opowiadający się za silną, scentralizowaną władzą, nieograniczoną ani prawem, ani parlamentem stanowi główny nurt w historii rosyjskiej myśli politycznej. Racje uzasadniające trwanie takiego ustroju zmieniały się z pokolenia na pokolenie, jednak podstawowy argument za nim przemawiający został zwięźle ujęty przez Mikołaja Karamzina (...): »Dzięki samowładztwu Rosja powstała i dzięki niemu zmartwychwstała. Każda zmiana w jej politycznej konstrukcji prowadziła w przeszłości, i musi doprowadzić w przyszłości, do jej upadku«.


(...) Reżim, który nie ma wsparcia rządzonego przez siebie ludu – który tak naprawdę odrzuca takie wsparcie – trwa w ciągłym stanie niepewności i strachu przez upadkiem. Strach ten sprawił, że zarówno rosyjscy myśliciele, jak i zwykli obywatele w większości popierali samowładztwo jako jedyną gwarancję zewnętrznego bezpieczeństwa i wewnętrznej stabilności. W ten sposób powstawało błędne koło: Rosjanie opowiadali się za samowładztwem, ponieważ czuli się bezsilni, a czuli się bezsilni, ponieważ samowładztwo nie dawało im szansy, by poczuli swą siłę”.
Richard Pipes