Monografia przedstawia efekty serii badań prowadzonych nad związkami pomiędzy temperamentem a procesami poznawczymi, takimi jak: uwaga, pamięć robocza, inteligencja poznawcza i emocjonalna oraz metapoznanie. Po raz pierwszy do analizy procesów poznawczych zastosowano uznaną na świecie Regulacyjną Teorię Temperamentu Jana Strelaua. Prezentowane w książce oryginalne, w większości autorskie metody badawcze opierają się na pomiarze komputerowym, wspomaganym klasycznymi metodami kwestionariuszowymi. Wyniki badań pokazują znaczenie temperamentu dla aktywności umysłowej i odpowiadają na pytania, jakie konfiguracje cech temperamentu (np. wytrzymałość, wrażliwość sensoryczna, reaktywność) i inteligencji sprzyjają przebiegowi różnych procesów umysłowych.