Monografia „Języki słowiańskie w kontekstach kultur dawnych i współczesnych” jest piątą publikacją z cyklu opracowań przygotowanych w Instytucie Języka Polskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w ramach projektu „Synchronia i diachronia – zbliżenia i dialogi”. Tom powstał dzięki współpracy badaczy z kilku polskich i zagranicznych ośrodków naukowych oraz akademickich, którzy dostrzegli potrzebę opisania najnowszych zmian zachodzących w językach słowiańskich pod wpływem przemian cywilizacyjno-kulturowych. W swoich badaniach językoznawcy koncentrują się na zagadnieniach leksykalnych, w szczególności na frazeologii utrwalającej różne aspekty życia danej społeczności. Zawarte w monografii studia w pełni potwierdzają tezę, że leksykalna płaszczyzna języka jest najbardziej czuła na zmiany i przeobrażenia w rzeczywistości pozajęzykowej. Wartością publikacji jest pokazanie zarówno ogólnych mechanizmów językowych, jak i zaprezentowanie konkretnych przykładów odzwierciedlania przez słownictwo kultury materialnej i duchowej społeczeństwa. W pierwszej części tomu czytelnik odnajdzie studia poświęcone zjawiskom językowym obserwowanym w języku polskim i czeskim w różnych okresach historycznych oraz współcześnie. W części drugiej zapozna się z zagadnieniami języka i kultury w szerszej perspektywie, obejmującej problematykę przekładu i zjawiska językowe charakterystyczne dla obszarów przygranicznych oraz wielokulturowych.

Autorzy i redaktorzy tomu żywią nadzieję, że monografia przyczyni się do popularyzacji wiedzy o językach słowiańskich i stanie się inspiracją do podejmowania nowych tematów badawczych.