Konstrukcje tożsamości gimnazjalistów

Prezentowana książka jest próbą zrozumienia młodzieży gimnazjalnej poprzez odpowiedź na podstawowe pytanie „kim są polscy gimnazjaliści”? Zainteresowanie tym zagadnieniem wyrosło ze zniecierpliwienia doniesieniami medialnymi, podsycanymi dyskusją polityczną, które straszą polskie społeczeństwo, nagłaśniając szkolne patologie i problemy nastolatków. Dokonując krótkiej analizy dyskursu medialnego, można wysunąć wniosek o ukrytych oczekiwaniach, jakie społeczeństwo (raczej dorosłych) formułuje wobec młodzieży. Gimnazjaliści powinni być dojrzali i odpowiedzialni, i najbardziej jak to możliwe podobni do dorosłych. Można powiedzieć, że samo dorastanie jest traktowane jako problem, a gimnazjum, poprzez instytucjonalne wyodrębnienie młodzieży w okresie adolescencji, szczególnie to wyostrzyło.

Poruszając się w tematyce funkcjonowania polskich gimnazjalistek i gimnazjalistów – ogólnie oraz konstrukcji ich tożsamości – szczególnie, należy zdać sobie sprawę z uwarunkowań określających miejsce młodzieży w przestrzeni społecznej. W przypadku rekonstruowanej kategorii tożsamości najważniejsze są trzy podstawowe konteksty, układające się w strukturę zawężających się kręgów. Pierwszy, najszerszy krąg, to kontekst kultury ponowoczesnej, na który składają się procesy (post)modernizacyjne o zasięgu i oddziaływaniu ponadnarodowym. W kontekście kultury ponowoczesnej możemy mówić o globalnych nastolatkach, co pozwala na wyodrębnienie kolejnego kontekstu – rozwojowego, wpisującego się w kontekst kulturowy. Zatem drugi krąg, środkowy, zawiera charakterystykę młodzieży w fazie rozwojowej, w jakiej się ona znajduje. Okres dorastania to jeden ze szczególnie ważnych etapów, w którym rozwój tożsamości zajmuje centralne miejsce. Ponadto jest to czas intensywnego rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego, co z jednej strony skutkuje pojawieniem się nowych potencjalności młodego człowieka, a z drugiej rodzi trudności i niespotykane dotąd problemy. Początek okresu dorastania został w Polsce niejako sformalizowany i „zamknięty” w trzyletnim obowiązkowym gimnazjum. Jest to ostatni, najwęższy kontekst, aczkolwiek skupiający wpływy dwóch pozostałych. Szkoła nie działa bowiem w „społecznej próżni”, ale jest terenem, który odtwarza aktualne procesy społeczno-ekonomiczne oraz polityczne.

Główną kategorią analityczną w wyjaśnianiu zaobserwowanych w terenie zjawisk jest wizerunek tożsamości młodzieży gimnazjalnej, definiowany z trzech perspektyw: „ja”, „my” ,„oni” gimnazjaliści. Definicje tożsamości zostały ujęte w ramy różnorodnych obrazów, stworzonych na podstawie kategorii wydobytych podczas analizy zgromadzonych danych, tj.: zewnętrzne atrybuty (np. ubiór, ciało, język werbalny, zachowanie) oraz narracyjne komponenty tożsamości (np. „Jestem osobą potrzebującą wolności, nawet, jeśli nie będę z niej korzystać”). Na podstawie kategorii centralnych zostały sformułowane dwa pytania szczegółowe: Jakie zewnętrzne atrybuty wchodzą w skład konstrukcji tożsamości młodzieży gimnazjalnej? oraz Jakie komponenty narracyjne wchodzą w skład konstrukcji tożsamości?