Od powietrza, głodu, ognia i wojny..., te słowa rozpoczynające hymn Święty Boże od wieków towarzyszyły ludziom dotkniętym klęskami elementarnymi. Były wyrazem bólu i rozpaczy, ale też determinacji człowieka do walki ze spadającymi nań nieszczęściami traktowanymi niemal zawsze jako „dopust boży". Dopust takowy, czy to w postaci epidemii, inwazji szkodników, susz, mrozów, wichrów czy pożarów, był nieodłączną częścią zmagań ludzi z żywiołami, co na wybranych przykładach pokazuje niniejsze opracowanie.