Pieniądz i przewrót cen w XVI i XVII wieku w Polsce

W pracy niniejszej autor postawił sobie za cel naświetlenie kwestii pieniądza jako czynnika ekonomicznego w XVI i XVII w. u nas. Kwestia waluty ma w wiekach średnich, a i później prawie do końca XVII w. to samo znaczenie, co dzisiaj kwestia pieniądza w najobszerniejszym znaczeniu tego słowa, włączając weń nie tylko zapasy kruszcowe, lecz także wszelkie inne surogaty pieniądza, jak papiery wartościowe, długi państwowe itp. Ma więc doniosłość zarówno ze stanowiska rozwoju finansowego, jak i handlowego. Prócz tego wiąże się z kwestią pieniądza rozwój literatury ekonomicznej nowszych czasów, która w początkach cała jest poświęcona zagadnieniom na wpół praktycznym: ceny, wartości, odsetek, określeniu natury bogactw itp. Zarazem zmiana cen, będąca w znacznej części – choć nie wyłącznie – skutkiem zmian waluty, sprowadza kwestię drożyzny, jedną z tych, które stanowią najdonioślejsze zagadnienie natury socjalnej w XVI i XVII w. To właśnie wraz z innymi względami zmusza prawodawstwo do wkraczania w sprawy pieniężne i inauguruje nowy okres polityki ekonomicznej – merkantylizm. Tę więc niniejsza praca naświetla ściśle ekonomiczną stronę znaczenia pieniądza. Ale jest je-szcze strona druga – czysto numizmatyczna, jak określenie stopy, wagi i ligatury pieniądza, jednostek mierniczych i liczebnych itp. Temu zagadnieniu poświęcony jest cały szereg prac w literaturze specjalnej, począwszy od rozprawy Czackiego „O monecie polskiej i litewskiej” i Lelewela „O monecie polskiej”, a kończąc na dziele Piekosińskiego „O monecie i stopie menniczej w Polsce w XIV. i XV. w.”, na które często będę się musiał powoływać. Zagórski wydał źródła do sprawy menniczej w Polsce p.t. „Monety dawnej Polski z trzech ostatnich wieków”. Wydawnictwo to zawiera pierwszorzędny, aczkolwiek niepełny materiał do poznania rozwoju systemu monetarnego u nas. Również ściśle numizmatyczny charakter ma wspaniała praca K. Strończyńskiego p.t. „Dawne monety polskie dynastyi Piastów i Jagiellonów”, oraz niewielka rozprawa K. Hoszowskiego „Wiadomości historyczno-prawnicze w przedmiocie rzeczy menniczej w dawnej Polsce”. Wobec tak obfitej i świetnej literatury numizmatycznej do dziejów Polski, strona – że tak powiem – techniczna, czyli mennicza, kwestii pieniądza, nie przedstawia wiele trudności, zwłaszcza że już rozwiązano większość zagadnień z numizmatyki średniowiecznej, w późniejszych zaś czasach ustawodawstwo sejmowe, ordynacje podskarbich i komisji menniczych dokładnie określają wszystko to, co się odnosi do rodzaju i sposobów bicia pieniądza.