Optymistycznym momentem tej dantejskiej tragedii jest zatem zwycięstwo wiary i miłości oraz zapowiedź nastania - wraz z chrześcijaństwem - świata humanistycznego. Bez wątpienia, rozgrywający się w powieści Sienkiewicza niezwykły dramat walki o człowieczeństwo jest tak samo aktualny dzisiaj, jak i był aktualny w czasach rzymskich. Ponieważ współczesne przemiany i przekształcenia również dotyczą epoki stojącej na pograniczu barbarzyństwa i humanizmu, warto jeszcze raz postawić pytanie Quo vadis?
Jerzy Kawalerowicz