Normalizacja fleksji werbalnej w zakresie kategorii czasu w dobie średniopolskiej

W pracy analizowane są szczegółowo wybrane procesy normalizacyjne form czasownikowych, które dokonywały się w dobie średniopolskiej. Obejmują one konstrukcje czasu teraźniejszego, czasów przeszłych i przyszłych, między innymi: rywalizację form czasu teraźniejszego typu będziem ¦ będziemy, czy typu dawam ¦ daię, czasu przeszłego typu robilichmy ¦ robiliśmy, czasu zaprzeszłego typu dałem był ¦ żem był dał, a także przyszłego złożonego typu będzie robić ¦ robić będzie ¦ będzie robił. Na ich podstawie ukazane zostały tendencje, które dominowały w średniopolskiej koniugacji, wyznaczone ogólne tempo zmian i wskazane czynniki, które na to wpływały. Szczególna uwaga zwrócona została
na zróżnicowanie regionalne, a także użycie wariantów przez poszczególne drukarnie i stan
w konkretnych źródłach. Zebrane dane pokazały, że doba średniopolska stanowiła dla fleksji werbalnej czas likwidowania wariantywności odziedziczonej z poprzedniego okresu
i kształtowania się nowej normy. Normalizacja nie przebiegała jednak równomiernie
we wszystkich procesach, widać także jej zmienność w poszczególnych okresach doby średniopolskiej. Część procesów trwała nieprzerwanie przez cały badany okres, wprowadzając nową normę w miejsce starej. W innych widać jednak pewne spowolnienie,
a nawet tymczasowe zahamowanie normalizacji trwające od połowy doby średniopolskiej.
Na połowę doby średniopolskiej przypada także czas najwyraźniejszych różnic między odmiankami regionalnymi polskiego języka literackiego. Potwierdza to słuszność stawiania przez historyków języka cezury w połowie wieku XVII.