Notatki komiwojażera

Po opowieściach z dyliżansu i wozu nastała inna epoka w literaturze jidysz. Jak powiada Dan Miron, „obranie ławki w przedziale kolejowym jako scenerii opowiadania symbolizuje koniec intymności w literaturze sztetlu”, następuje bowiem okres dezintegracji społeczności miasteczka. Pierwszą klasą podróżują zamożniejsi, coraz bardziej aspirujący do asymilacji Żydzi, a im bardziej są zasymilowani, tym silniej na ogół gardzą swoimi współbraćmi. Trzon akcji opowiadań osadzony jest zatem najczęściej w wagonach trzeciej klasy.

Po opowieściach z dyliżansu i wozu nastała inna epoka w literaturze jidysz. Jak powiada Dan Miron, „obranie ławki w przedziale kolejowym jako scenerii opowiadania symbolizuje koniec intymności w literaturze sztetlu”, następuje bowiem okres dezintegracji społeczności miasteczka. Pierwszą klasą podróżują zamożniejsi, coraz bardziej aspirujący do asymilacji Żydzi, a im bardziej są zasymilowani, tym silniej na ogół gardzą swoimi współbraćmi. Trzon akcji opowiadań osadzony jest zatem najczęściej w wagonach trzeciej klasy.

Na ogół jeżdżący pociągiem Żydzi nie podróżowali dla samej przyjemności poznawania nowych miejsc czy przeżywania przygód, lecz w konkretnym celu — zazwyczaj ekonomicznym. (…) Notatki komiwojażera (Ksowim fun a komiwojażer. Ajznban geszichtes) Szolema Alejchema, powstałe w latach 1902–1910, (…) to historie pasażerów zanotowane przez narratora-komiwojażera podróżującego trzecią klasą pociągu. W końcu każdy może zostać pisarzem — powiada komiwojażer — trzeba tylko mieć pod ręką notes i rejestrować to, co mówią inni. Opowieści także mogą być towarem, którym da się zapracować na kawałek chleba.

Powstanie Notatek komiwojażera zbiega się w czasie z emigracją i chorobą samego Szolema Alejchema (ur. w 1859 roku w rodzinie chasydzkiej w Perejasławiu). Po rewolucji 1905 roku polityczna sytuacja w Imperium Rosyjskim uległa pogorszeniu. Po zapowiedzi reform nastąpiły pogromy. Pisarz zresztą był świadkiem jednego z nich — w Kijowie — widział pogrom z okna hotelu Imperial. Wkrótce potem Szolem Alejchem wyemigrował do Ameryki. Gdy jako znany pisarz wrócił w rodzinne strony na „tournée”, zapadł na gruźlicę i leczył się w sanatoriach w Europie, by potem znów ją opuścić. Poczucie niepewności losu i zagrożenia odcisnęły się niewątpliwie na Notatkach.