Autorzy analizują różne aspekty życia poza systemem, starając się pokazać bogactwo zagadnień, problemów, jakie składają się na życie obok państwa. Stosunkowo mało piszą o emigrantach, uznają bowiem, że uciekli oni zarazem przed życiem w państwie polskim i do lepszego życia za granicą, w krajach rozwiniętych. Jakie jednak w przyszłości będą warunki bytowania tych, którzy zostali? Czy pogłębi się znaczenie życia pozasystemowego, czy też — w dłuższym okresie — nastąpi powrót do choćby minimalistycznego udziału w systemie ludzi (grup) funkcjonujących dotychczas poza nim. Żeby znaleźć odpowiedź na to pytanie, trzeba przede wszystkim scharakteryzować obecną sytuację, bo stan rzeczy determinuje dalszy bieg wydarzeń.